Τα φρύγανα του φθινοπώρου

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ 15 ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΓΕΩΔΡΟΜΙΟ ΠΟΥ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ ΣΤΙΣ 25/10/2013

ΚΕΙΜΕΝΟ: Παναγιώτα Μαραγκού – Υπεύθυνη επιστημονικής τεκμηρίωσης και Εύη Κορακάκη – Υπεύθυνη δασικών προγραμμάτων

ΦΩΤΟ: WWF Ελλάς 

Τα φρύγανα που πληγώνουμε…

Βρισκόμαστε στον Οκτώβριο και πολλοί καλοκαιρινοί επισκέπτες έχουν ακόμα τη γεύση των ελληνικών νησιών. Ποιος όμως από όσους ταξίδεψαν στα νησιά του Αιγαίου δεν εντυπωσιάστηκε από τα μεθυστικά αρώματα του θυμαριού, της ρίγανης και της λεβάντας; Ποιος δεν θυμάται τα υπέροχα ρόδινα και λευκά χρώματα του ρεικιού και της λαδανιάς;

Τους μικρούς αυτούς θάμνους, που ευδοκιμούν στο ξηρό μεσογειακό κλίμα και χαρακτηρίζουν το ελληνικό τοπίο, τους συναντάμε σε χαμηλά υψόμετρα κυρίως στις Κυκλάδες, τα Δωδεκάνησα και την Κρήτη, στην Πελοπόννησο και στη δυτική Ελλάδα. Παρότι όταν πρωτοαντικρίζει κάποιος ένα φρυγανοτόπι μπορεί να δει μόνο ένα ξερό, πτωχό και διψασμένο τόπο, η μυρωδιά του στο φύσημα του ανέμου και την κάψα του καλοκαιριού δεν μπορεί παρά να αποτυπωθούν στην μνήμη του. Η αισθητική αξία όμως των φρυγάνων αποτελεί ένα μικρό μόνο μέρος της μοναδικότητάς τους.

Υπέρ υγείας, γεύσης, οξυγόνου και ζωής…

Τα αρωματικά φρύγανα κατέχουν κεντρική θέση στη σχέση των Ελλήνων με τη φύση, καθώς αποτελούν τη βάση μιας παραδοσιακής ιατρικής που στις μέρες μας αναβιώνει. Αλοιφές, αφεψήματα, καταπλάσματα και αποστάγματα χαμομηλιού, ρίγανης, λεβάντας, δεντρολίβανου, λαδανιάς, κι άλλων πολλών θάμνων είναι αυτό που σήμερα λέμε «το φαρμακείο της φύσης» και ανακαλύπτουμε ξανά, ως εναλλακτική ιατρική.

Αν και τα φρύγανα δεν καλλιεργούνται γεμίζουν με γεύσεις και αρώματα τις  κουζίνες κάθε ελληνικού νοικοκυριού. Το ριγανάτο, το κρέας με το δεντρολίβανο, οι σαλάτες με την κάπαρη, το θυμαρίσιο μέλι, τα αφεψήματα, τα λικέρ, υγρές και στερεές τροφές πασπαλίζονται, ραντίζονται και ευωδιάζουν αρωματικά φυτά.

Τα φρύγανα δημιουργούν φύση εκεί, που σε διαφορετική περίπτωση δε θα υπήρχε, όπως σε περιοχές που έχουν κακοποιηθεί από ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως η εντατική βοσκή και οι συχνές πυρκαγιές.  Η χαμηλή αυτή βλάστηση λειτουργεί ως φίλτρο του αέρα, καθώς τον απορρυπαίνει και εμπλουτίζει την ατμόσφαιρα με οξυγόνο. Όπου κυριαρχούν τα φρύγανα η διάβρωση του εδάφους είναι πολύ μικρή καθώς η χαμηλή βλάστηση ελέγχει τη βροχή που πέφτει με ορμή, συγκρατεί το έδαφος και προστατεύει από τη διάβρωση και την ερημοποίηση.

Η φαινομενικά «φτωχή» βλάστηση των βουνών και των λόφων κρύβει μια από τις πλουσιότερες και πιο ενδιαφέρουσες χλωρίδες της ηπείρου μας και παρέχει ιδανικούς τόπους για τη διαβίωση και αναπαραγωγή πολλών ειδών της ελληνικής χλωρίδας και πανίδας, τόσο κοινών όσο και σπάνιων και ενδημικών. Από τα 6.000 περίπου είδη φυτών του ελληνικού χώρου, πάνω από 5.500 είδη είναι θάμνοι και χαμηλές πόες ενώ οι φρυγανότοποι με αστοιβίδα αποτελούν σημαντικό και απειλούμενο τύπο οικοτόπου σε ευρωπαϊκό επίπεδο. . Η ποικιλία των φυτών προσελκύει πλήθος μικρών και μεγαλύτερων ζώων. Πέρα από τις σαύρες και τα πολυάριθμα αρθρόποδα, τα φρύγανα είναι ιδιαίτερα σημαντικά για τα μικροπούλια αλλά και για απειλούμενα αρπακτικά όπως η αετογερακίνα και ο σπιζαετός που προτιμούν αυτές τις περιοχές με χαμηλή βλάστηση.

Όταν τα φρύγανα απειλούνται

Τα φρύγανα αναπτύσσονται σε χαμηλά υψόμετρα στο νησιωτικό και παράκτιο χώρο της Ελλάδας, εκεί ακριβώς όπου η πίεση για τουριστική «ανάπτυξη», για δημιουργία παραθεριστικής κατοικίας και διάφορες υποδομές είναι πολύ μεγάλη. Δυστυχώς αυτή η υποτιθέμενη/κακώς νοούμενη «ανάπτυξη», η πίεση για όλο και περισσότερες αλλαγές στη γη  αποτελεί στη χώρα μας τη βάση για τη διαμόρφωση του καθεστώτος προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος. Σημαντικοί τόποι όπως τα φρύγανα παραμελούνται σε ένα καθεστώς που προδιαγράφει με αυτό τον τρόπο το μέλλον τους, στερώντας τα από τους ανθρώπους. Μια τέτοια περίπτωση αφορά το νέο νομοσχέδιο που βιαστικά, στα τέλη Σεπτέμβρη, δόθηκε σε διαβούλευση. Αν προχωρήσει, πέρα του ότι υποβαθμίζει ακόμα περισσότερο τα δάση μας, θα αποτελέσει τον επίλογο των φρυγάνων. Πώς λαμβάνονται και πώς νομιμοποιούνται άραγε τέτοιες αποφάσεις που αλλάζουν άρδην το ελληνικό τοπίο και την ποιότητα της ζωής μας;